ଭୀଷ୍ମ ପଞ୍ଚକ ବା ପଞ୍ଚୁକ
“କାର୍ତ୍ତିକ ମାସର ଶେଷ ପାଞ୍ଚ ଦିନ ଭୀଷ୍ମ ପଞ୍ଚକ ନାମରେ ଜଣାଶୁଣା। ପିତାମହ ଭୀଷ୍ମ ନିଜ ଜୀବନ ତ୍ୟାଗ କରିବାକୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ହୋଇ ଏହି ପାଞ୍ଚ ଦିନ ଉପବାସ କରିଥିଲେ। କାର୍ତ୍ତିକ ବ୍ରତ ପାଳନ କରୁଥିବା ଜଣେ ବ୍ୟକ୍ତି ଏହି ଶେଷ ପାଞ୍ଚ ଦିନ ପାଇଁ କଠିନ ବ୍ରତ କରିବା ଉଚିତ୍ | କାର୍ତ୍ତିକ ବ୍ରତ ପାଳନ କରିବାର ସର୍ବୋତ୍ତମ ଉପାୟ ହେଉଛି ସମଗ୍ର ମାସ ଶସ୍ୟ ଖାଇବା ଠାରୁ ଦୂରେଇ ରହିବା ଏବଂ ଗତ ପାଞ୍ଚ ଦିନ ପାଇଁ କେବଳ କ୍ଷୀର କିମ୍ବା ପାଣି ପିଇବା | ଯଦି ଜଣେ ମାସରେ ଶସ୍ୟ ଖାଇଥାଏ, ତେବେ ସେ ଶେଷ ପାଞ୍ଚ ଦିନ ଶସ୍ୟ ନଖାଇବା ଉଚିତ୍ |
“ଏହି ପାଞ୍ଚ ଦିନର ଉପବାସ ସେହି ଲୋକଙ୍କ ପାଇଁ କଷ୍ଟସାଧ୍ୟ, ଯେଉଁମାନେ ଭକ୍ତିରେ ଦୃଢ ନୁହଁନ୍ତି। ଯଦି କେହି ଏହି ଉପବାସ ପାଳନ କରନ୍ତି, ତେବେ ସେ ଅନ୍ୟ ସମସ୍ତ ଉପବାସ ପାଳନ କରି ସାରିଥିବାର ବିବେଚନା କରାଯାଏ, କାରଣ ଏହା ଅତ୍ୟନ୍ତ ସମ୍ମାନଜନକ ଏବଂ ଜଣକୁ ବଡ଼ ପାପରୁ ମୁକ୍ତ କରିଥାଏ | ତେଣୁ ଭୀଷ୍ମଦେବଙ୍କ ଏହି ଶେଷ ପାଞ୍ଚ ଦିନରେ ଉପବାସ କରିବାକୁ ସମସ୍ତେ ଏକ ବଡ଼ ପ୍ରଚେଷ୍ଟା କରିବା ଉଚିତ୍।
ଉପବାସର ବିଭିନ୍ନ ସ୍ତର:
ପ୍ରଥମ ପ୍ରକାର:
ପ୍ରତ୍ୟେକ ଦିନ ଗୋଟିଏ ଗୋଟିଏ “ଗୋ” ଉତ୍ପାଦ ଖାଇପାରିବେ:
ପ୍ରଥମ ଦିନ: ଗାଈ ଗୋବର (ଗୋମୟ)
ଦ୍ୱିତୀୟ ଦିନ: ଗାଈ ପରିସ୍ରା (ଗୋ-ମୂତ୍ର)
ତୃତୀୟ ଦିନ: ଗାଈ କ୍ଷୀର (କ୍ଷୀର)
ଚତୁର୍ଥ ଦିନ: ଗାଈ ଦହି (ଦହି)
ପଞ୍ଚମ ଦିନ: ଗାଈର ସମସ୍ତ ଉତ୍ପାଦ ମିଶ୍ରିତ (ପଞ୍ଚ-ଗାବ୍ୟ)
ଦ୍ବିତୀୟ ପ୍ରକାର:
ଯଦି ଜଣେ ପ୍ରଥମ ପ୍ରକାର ଅନୁସରଣ କରିପାରିବ ନାହିଁ ତେବେ ଦୟାକରି ଫଳ ଏବଂ ମୂଳ ଫଳ ନିଅନ୍ତୁ ଏବଂ ବହୁ ମଞ୍ଜି ସହିତ ପିଜୁଳି, ଡାଳିମ୍ବ, କାକୁଡି ଇତ୍ୟାଦିରୁ ଦୂରେଇ ରହିବା ଉଚିତ୍ | ସିଝା ଆଳୁ, କଞ୍ଚା କଦଳୀ, କନ୍ଦମୂଳ ଖାଇ ପାରିବେ | ସ୍ୱାଦ ପାଇଁ ଆମେ ଲୁଣ ବ୍ୟବହାର କରିପାରିବା | କାଜୁ (ସାଧା), କିସମିସ୍, ଖଜୁରୀ ଖାଇ ପାରିବେ | ଦୁଗ୍ଧ ଜାତ ପଦାର୍ଥକୁ ଏଡାଇବାକୁ ହେବ, ଅର୍ଥାତ ନଖାଇବା ଭଲ |
ତୃତୀୟ ପ୍ରକାର:
ଯଦି ଜଣେ ଦ୍ବିତୀୟ ପ୍ରକାର ଅନୁସରଣ କରିପାରିବ ନାହିଁ, ଜଣେ “ହବିଷ ଅନ୍ନ” ନେଇ ପାରନ୍ତି |
References: Padma Puraana, Brahma-khanda, Chapter 23; Skanda Puraana, Vishnu
Khanda, Kaartika Maahaatmya section, Chapter 32; Garuda Puraana, Puurva
Khanda, Chapter 123.
ଏହି ଦିନଗୁଡ଼ିକରେ ଭଗବାନଙ୍କୁ ବିଶେଷ ଉତ୍ସର୍ଗ |
ଗରୁଡ ପୁରାଣ ଅନୁସାରେ ନିମ୍ନ ଲିଖିତ ବସ୍ତୁ ଗୁଡିକୁ ପଞ୍ଚୁକ ସମୟରେ ଭଗବାନଙ୍କୁ ଅର୍ପଣ କରନ୍ତୁ |
ପ୍ରଥମ ଦିନରେ ଭଗବାନଙ୍କ ଚରଣରେ ପଦ୍ମ ଫୁଲ ଅର୍ପଣ କରିବା ଆବଶ୍ୟକ |
ଦ୍ୱିତୀୟ ଦିନରେ, ଭଗବାନଙ୍କ ଜଙ୍ଘରେ ବେଲ ପତ୍ର ଅର୍ପଣ କରିବା ଜରୁରୀ |
ତୃତୀୟ ଦିନରେ, ଭଗବାନଙ୍କ ନାଭିରେ ସୁଗନ୍ଧ ଅର୍ପଣ କରିବା ଜରୁରୀ |
ଚତୁର୍ଥ ଦିନରେ ଭଗବାନଙ୍କ କାନ୍ଧରେ ଜାଭା ଫୁଲ ଅର୍ପଣ କରିବା ଜରୁରୀ |
ପଞ୍ଚମ ଦିନରେ, ଭଗବାନଙ୍କ ଶିରରେ ମଲାତି ଫୁଲ ଅର୍ପଣ କରିବାକୁ ପଡିବ |
(ଯଦି ତୁମେ ସେଗୁଡିକ ପାଇପାରିବ ନାହିଁ ତେବେ ତୁମ ମନରେ ମନରେ ଅର୍ପଣ କର ଏବଂ କିଛି ଫୁଲ ଅର୍ପଣ କର)
ତର୍ପଣ
ଓଁ ବୈୟାଘ୍ର ପଦ୍ୟ ଗୋତ୍ରାୟ
ସଂସ୍କୃତି ପ୍ରବରାୟ ଚ
ଅପୁତ୍ରାୟ ଦଦାମି ଏତତ୍
ଶଲିଳମ୍ ଭୀଷ୍ମବର୍ମନେ
ଅର୍ଘ୍ୟ
ବସୁନାମ୍ ଅବତାରାୟ
ସାନ୍ତନୋ ଆତ୍ମଜାୟ ଚ
ଅର୍ଘମ୍ ଦଦାମି ଭୀଷ୍ମାୟ
ଆଜନ୍ମ ବ୍ରହ୍ମଚାରିଣେ
ପ୍ରଣାମ
ଓଁ ଭୀଷ୍ମଃ ସାନ୍ତନବୋ ବୀରଃ
ସତ୍ୟବାଦୀ ଜିତେନ୍ଦ୍ରୀୟଃ
ଅଭିରାଦଭିର ଅବାପ୍ନୋତୁ
ପୁତ୍ରପୌତ୍ରୋର୍ଚତମ କ୍ରିୟାମ୍
ଭୀଷ୍ମ ପଞ୍ଚକ ଅନୁସରଣ କରି ଜଣେ ଚତୁର୍ମାସ ଉପବାସର ଫଳ ଲାଭ କରିଥାଏ l